गायपालन : भारतासह जगभरात दूध व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. हा व्यवसाय शेतीशी निगडीत असल्याने शेतकरी बांधव मोठ्या प्रमाणात दुधाचा व्यवसाय करतात. दूध व्यवसायासाठी प्रामुख्याने गायी आणि म्हशींचे पालनपोषण केले जाते. परंतु, गेल्या काही वर्षांत दूध व्यवसायाची अत्यंत वाईट अवस्था झाली आहे.
याचे कारण म्हणजे बाजारात दुधाची किंमत खूपच कमी आहे. शिवाय पशुखाद्य, इंधन, मजूर यांच्या वाढलेल्या किमतीमुळे दूध व्यवसायातील उत्पादन खर्च वाढत आहे. अशा स्थितीत दूध व्यवसाय जोखमीचा बनला असून हा व्यवसाय आता किफायतशीर नसल्याच्या तक्रारी अनेकजण करत आहेत.
मात्र जास्त दूध देणाऱ्या गाय किंवा म्हशीच्या जातीचे पालनपोषण केल्यास दूध व्यवसायातून चांगले उत्पन्न मिळू शकते. त्यामुळे जाणकार शेतकऱ्यांनी जास्त दूध देणाऱ्या गाई-म्हशी पाळण्याचा सल्ला देतात. यामुळे आज आपण गायींच्या 5 जाती जाणून घेणार आहोत ज्यातून शेतकरी चांगले दूध उत्पादन घेऊ शकतात.
लाल सिंधी
ही गाय सिंध प्रदेशात आढळून येत असल्याने आणि या गायीचा रंग प्रामुख्याने लाल असल्याने या जातीला लाल सिंधी असे नाव पडले. ही गाय मध्यम उंचीची आहे. डोके रुंद असून शिंगे जाड आहेत. त्याला लांब शेपटी आणि लहान पाय आहेत. गाईची कातडी सैल असते. या जातीमध्ये सर्व प्रकारच्या हवामानाचा सामना करण्याची क्षमता आहे.
अर्थात, ही जात कोणत्याही हवामानात वाढवता येते. ही गाय दररोज 15 ते 20 लिटर दूध देते. योग्य काळजी घेतल्यास दूध उत्पादनात आणखी वाढ होऊ शकते. या गायीच्या किंमतीबद्दल बोलायचे झाले तर ही गाय बाजारात 15 ते 80 हजार रुपयांना मिळते.
हे पण वाचा : अशी घ्या उन्हाळ्यात जनावरांची काळजी! नाहीतर होऊ शकतो उष्माघात
गीर गाय
ही गाय गुजरातमधील दक्षिण काठियावाडच्या गीर जंगलात उगम पावल्याचा दावा केला जातो. त्यामुळे या गायीला गीर गाय म्हणून ओळखले जाते. भारतातील सर्वाधिक दूध देणारी गाय म्हणून ती ओळखली जाते. ही गाय जगभर प्रसिद्ध आहे.
ही गाय दररोज 12 ते 20 लिटर दूध देते. योग्य काळजी घेतल्यास या जातीची गाय ४० ते ५० लिटर दूध देऊ शकते, असा तज्ञांचा दावा आहे. बाजारात गीर गाय 50 ते 60 हजार रुपये दराने उपलब्ध आहे. मात्र, गाईच्या दूध उत्पादन क्षमतेनुसार किंमत बदलू शकते.
साहिवाल गाय
गाईची ही जात भारतीय पशुपालकांमध्ये विशेषतः प्रसिद्ध आहे. अनेक लोक या जातीच्या गायी पाळत आहेत. या जातीच्या गायींच्या संगोपनातून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्नही मिळत आहे. दुग्धोत्पादनाबद्दल बोलायचे झाले तर या जातीची गाय दररोज 10 ते 15 लिटर दूध देऊ शकते. योग्य काळजी घेतल्यास वीस ते तीस लिटर दूध सहज तयार होऊ शकते, असा दावा तज्ज्ञांनी केला आहे.
कांकरेज गाय
ही देखील गायीची प्रगत जात आहे. या जातीच्या गायींच्या संगोपनातून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्नही मिळत आहे. ही गाय दररोज आठ ते दहा लिटर दूध देते. गायीची ही जात कोणत्याही हवामानाला प्रतिरोधक असल्याचा दावा केला जात आहे. ही गाय एका वेळी 1800 लिटर दूध देऊ शकते, परंतु तिला योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे. या जातीच्या गायीची किंमतही सुमारे 80 हजार रुपये आहे.
थारपारकर
भारतातही या जातीचे संगोपन मोठ्या प्रमाणावर केले जात आहे. या जातीच्या गायी विशेषतः दूध उत्पादनासाठी ओळखल्या जातात. तज्ज्ञांच्या मते, गायीची ही जात दिवसाला बारा ते पंधरा लिटर दूध देण्यास सक्षम आहे. ही गाय एकावेळी १६०० ते २५०० लिटर दूध देऊ शकते, असा दावा काही तज्ज्ञांनी केला आहे. या जातीची गाय 40 ते 50 हजार रुपये किमतीला बाजारात उपलब्ध आहे.
हे पण वाचा : जमिनीची सुपीकता वाढविण्याचे उपाय आणि त्याचे महत्व
